एकाइ – पाँच
पाठ ५ निर्वाचन प्रक्रिया र नागरिकको भूमिका
अभ्यास
१. . नेपालमा मतदाता नामावलीको संबंधमा के व्यवस्था छन्?
उत्तर : “निर्वाचन प्रयोजनका लागि मतदाता नामावली अद्यावधिक गर्ने काम निर्वाचन आयोगको दायरा मा पर्दछ। प्रत्येक जिल्लामा एक निर्वाचन कार्यालय प्राथमिक गरिएको छ। निर्वाचन कार्यालयले १८ वर्ष पुरा भएका नेपाली नागरिकको मतदानका लागि मतदाता नामावलीमा नाम प्रक्रियामा शामिल गर्दछ।मतदाता नामावलीमा नाम भएका मतदातालाई उनको फोटोसहितको परिचय पत्र प्रदान गरिन्छ। यसैगरी, निर्वाचन आयोगले मतदाता नामावलीमा नाम परिवारिक बदलिएको, बसाइ बदलिएको मतदाताको नाम मतदान नामावलीबाट हटाउने र बसाइ बदलिएको मतदाताको नाम मतदान नामावलीमा थप्ने काम पनि गर्दछ।”
२. “फोटोसहितको मतदाता परिचयपत्रको महत्त्वको वर्णन गर्नुहोस्।”
उत्तर : फोटोसहितको मतदाता परिचयपत्रको महत्त्व गर्न
(क) मतदान निष्पक्ष गर्नका लागि मदद प्राप्त हुन्छ।
(ख) अरूको नाममा मतदान गर्ने प्रवृत्तिमा कमी देखा पर्छ।
(ग) मतदान ठाउँमा हुने विवादमा कमी आउँछ।
(घ) वास्तविक व्यक्ति आफ्नो नाममा मातदान गर्न पाउँछन्।
(ङ) मतदान स्थलमा व्यक्तिगत प्रमाणीकरण प्रक्रियासहित वृद्धि हुँदैछ।
३. निर्वाचन प्रक्रियामा नागरिकको खेल्न सक्ने भूमिका वर्णन गर्नुहोस्।
उत्तर : निर्वाचन प्रक्रियामा नागरिकले खेल्न सक्ने भूमिका निम्न छन् :-
(क) मतदाता नामावलीमा नाम समावेश, सत्याउने र हटाउने
(ख) आर्थिक प्रलोभन, भय, धम्कीमा नपरी जिम्मेवार मतदाता बन्ने
(ग) मतको सही उपयोग गर्ने र विवेकपूर्वक मतदान गर्ने
(घ) सबै दलको घोषणापत्र अध्ययन गरी सबल दुर्बल पक्षमा बहस गर्ने
(ङ) मतदान प्रक्रियाबारे घर र छिमेकमा सचेती फैलाउने
(च) मतदान स्थलमा बैझगाडा र हुलदङ्गा हुन नदिने
(छ) वृद्ध, अपाङ्ग, सुत्केरी, गर्भवतीलाई प्राथमिकता दिने
(ज) फर्जी मतदान कार्यलाई निरुत्साहित गर्ने
४. निर्वाचन प्रक्रियामा मतदान अधिकृतको मुख्य कामको सूची तयार गर्नुहोस्।
उत्तर: निर्वाचन प्रक्रियामा मतदान अधिकृतका प्रमुख काम निम्न छन् :-
(क) मतदानको दिन मतदान केन्द्रको व्यवस्था गर्ने
(ख) सुरक्षा व्यवस्था मिलाउने
(ग) नियमानुसार मतदानको सुरु र अन्त्य गर्ने
(घ) मतदान रोक्नुपर्ने अवस्था भएमा स्थगित गर्ने
(ड) मतदान प्रक्रियासँग सम्बन्धित उजुरी र गुनासाहरू सुनी सोको कारबाही गर्ने
(च) मतपेटिका सम्बन्धित ठाउँमा बुझाउने
(छ) आवश्यक भएमा स्थानीय तहको निर्वाचनमा मत गणना प्रक्रियासमेत सम्पन्न गर्ने।
५. नेपालमा सबै निर्वाचनमा मतपत्र गुम हुनका कारण पत्ता लगाई समाधानका उपायसमेत सुझाउनुहोस्।
उत्तर : नेपालमा सबैजसो निर्वाचनमा मतपत्र बदर हुनका कारण :-
(क) सबै मतदातालाई निर्वाचन प्रक्रियाको बारेमा जानकारी प्रयाप्त छैन।
(ख) स्वस्तिक छाप लगाउने तरिका नजान्नु
(ग) राजनीतिक दलहरू मतदाता शिक्षाप्रति सचेत नबन्नु
(घ) निर्वाचन आयोगले सञ्चालन गर्ने मतदाता शिक्षा प्रभावकारी हुनु
(ङ) अझै पनि सबैलाई साक्षरता छैन।
समाधानका उपायहरु :-
(क) सबै मतदातालाई निर्वाचन प्रक्रियाको बारेमा सूचना दिने
(ख) मतदाता शिक्षालाई प्रभावकारी रूपमा सञ्चालन गर्ने
(ग) राजनीतिक दलहरूले पनि जिम्मेवारताका साथमा यससम्बन्धी कार्यक्रम चलाउँछन्।
(घ) सबैलाई साक्षर बनाउने
(घ) टेलिभिजन, रेडियो, एफएम जस्ता सञ्चार माध्यमबाट निर्वाचन प्रक्रियाका बारेमा व्यापक प्रचारप्रसार गर्ने ।
