काइ – दुई
पाठ १ मानव विकास सूचकाङ्क
अभ्यास
१. मानव विकास सूचकाङ्क भनेको के हो ?
उत्तर: कुनै पनि देशको आर्थिक, सामाजिक, शैक्षिक विकासलगायतका प्रगतिको स्तर वा अवस्था देखाउने सूचक नै मानव विकास सूचकाङ्क हो । मानव विकासका तीन महत्त्वपूर्ण आधार प्रतिव्यक्ति आय शैक्षिक स्तर र औसत | आयुलाई आधार मानी कुनै पनि भौगोलिक एकाइ, जाति, समुदायको मानव विकास अवस्थाको सङ्ख्यात्मक प्रस्तुति नै मानव विकास सूचकाङ्क हो । यसलाई ० देखि १ सम्म राखी मापन गरिन्छ ।
२. “२०२२ मा प्रकट भएको मानव विकास सूचकांक प्रतिवेदनमा, सार्क देशहरूको मानव विकास अवस्था कमजोर भएको कारणको विवरण गर्नुहोस्।” ।
उत्तर: “२०२२ मा प्रकट भएको मानव विकास सूचकाङ्क प्रतिवेदनमा, सार्क देशहरूको मानव विकास अवस्था कमजोर भएको कारणका रूपमा निम्नलिखित कारकहरू छन्।” :-
(क) सन् २०१९ देखि देखा परेका कोरोना महामारीले सार्क मुलुकहरूको सामाजिक, आर्थिक, र स्वास्थ्य अवस्थामा प्रमुख परिवर्तन प्राप्त गरेको छ।(ख) शिक्षा, स्वास्थ्य, सिप विकास, रोजगारको अवसरको कमीले सार्क मुलुकहरूमा मानव विकासका क्षेत्रमा कमजोरी परेको छ।
(ग) राजनीतिक स्थिरता, सुशासन, प्राविधिक तथा व्यावसायिक शिक्षा, औद्योगिकीकरण, र सार्कका सदस्यमा विभिन्न कार्यसम्पन्नताको अभावका कारण सार्क मुलुकहरूको मानव विकासमा बाधा परेको छ।
(घ) आधारभूत स्वास्थ्य सेवा को उपलब्धतामा कमीले सार्क मुलुकहरूको मानव विकासमा असर परेको छ, र यसको पनि गुणस्तरीय नहुनु परेको छ।”
३. मानव विकास सूचकाङ्कको आवश्यकता औँल्याउनुहोस् ।
उत्तर : मानव विकास सूचकाङ्कको आवश्यकतालाई निम्नअनुसार उल्लेख गर्न सकिन्छ :-
“(क) मानव विकासको स्थिति निर्धारण गर्दा,
(ख) मानव विकासका सुधार गर्न प्राथमिक क्षेत्रको निर्धारण गर्दै,
(ग) मानव विकास अवस्थामा सुधार गर्न
(घ) मानव विकास स्थितिमा सुधार गर्दैछ भन्दा, देशले अपनो नीति र कार्यक्रम तयारी गर्दैछ।”
४. नेपालको मानव विकास सूचकाङ्कमा सुधार गर्नका लागि कुन-कुन पक्षमा महत्त्वपूर्ण ध्यान दिनुपर्छ?”?
उत्तर : “नेपालको मानव विकास सूचकाङ्कमा सुधार गर्नका लागि निम्न पक्षमा ध्यान दिनुपर्छ :-
(क) वैज्ञानिक, प्राविधिक, तथा प्रायोगिक शिक्षामा संघटित गरी, गुणस्तरीय शिक्षा प्राप्त गर्ने अवसर प्रदान गर्नुपर्छ।”
(ख) सुशासन र सरकारको स्थिरताको अवस्था बनाउन पर्छ।
(ग) पोषण, स्वच्छता, र सर्वसुलभ तथा उच्च गुणस्तरीय स्वास्थ्य सेवा तथा सुविधाको विकास गर्दै, औसत आयु वृद्धि गर्न पर्छ।”
(घ) औद्योगिकीकरण, कृषि व्यवसायिकरण, र आधुनिकीकरण गरी रोजगार, स्वरोजगार, र आयआर्जनका कार्यक्रमलाई जनतासँग साझा गर्न पर्छ।
(ङ) जनचेतनामूलक कार्यक्रमहरूको आयोजना, मानवअधिकारको संरक्षण, स्वतन्त्र न्याय प्रणाली, र जनसहभागिताको स्तर बढाउन पर्छ।”
