एकाइ – तीन:
पाठ ४ हाम्रा लोक तथा शास्त्रीय नृत्य
१. “लोकबाजा, लोकगीत र लोकनृत्य एक अर्काका परिपूरक हुन् ।” यस भनाइलाई पुष्टि गर्नुहोस् ।
उत्तर: सङ्गीत, वाद्य र नृत्यको सामूहिक नाम सम्झिन्छ । सङ्गीतले प्राण फेर्दछ भने वाद्य यसको एक भाग हो । नृत्यले सङ्गीत र गीतसङ्गीतलाई जीवन्त बनाउँछ । यसले लोकगीतलाई प्राण दिन्छ भने लोकनृत्यले यसलाई जीवन्त बनाउँछ । यस बाटोमा, लोकबाजा र लोकगीतले प्रमुख भूमिका खेल्दछ, किनकि यसको माध्यमबाट लोकनृत्यलाई पनि जीवन्त बनाउँछ । तथापि, लोकनृत्यका लागि लोकबाजा र लोकगीतको आपसी सहयोग र परिपूरकताबाटै यसले प्रसिद्धि प्राप्त गरेको छ । उदाहरणका लागि, देउडा नृत्यका लागि देउडा गीत गाइँछन् । देउडा गीतलाई प्राण फेर्दछ, जसले लोकबाजाले पनि गरेको छ । यसकारण, लोकबाजा, लोकगीत र लोकनृत्य आपसी परिपूरक र सहयोगी छन् ।”
२. लोक तथा शास्त्रीय नृत्यको महत्त्वको बारेमा व्याख्या गर्नुहोस्।
उत्तर : लोक तथा शास्त्रीय नृत्यको महत्त्व निम्न छ
(क) देशको मौलिक संस्कृतिको संरक्षण र सम्बर्धनमा टेवा पुग्छ।
(ख) व्यक्तिमा कला र सिपको विकास हुन्छ
(ग) शारीरिक र मानसिक सक्षमता को विकास हुन्छ।
(घ) सामाजिकीकरण र असल सामाजिक सम्बन्ध विकास गर्न मदत पुग्छ।
(ड) मनोरञ्जन प्राप्त हुन्छ।
(च) आन्तरिक तथा बाह्य भ्रमणका अवसरहरू प्राप्त हुन्छ।”
३. लोकनृत्य र शास्त्रीय नृत्यविचमा रहेका भिन्नतालाई तालिकामा देखाउनुहोस् ।
उत्तर: लोकनृत्य र शास्त्रीय नृत्यविचमा रहेका भिन्नता:
| लोकनृत्य | शास्त्रीय नृत्य |
| (क) लोकमाका वा लोकगीतमा आधारित हुने | (क) धर्मशास्त्र र देवीदेउताको चरित्र वर्णनमा आधारित हुने |
| (ख) सुखदुःख, मायाप्रीति र यथार्थ कुरालाई समेटिने | (ख) शरीरका विभिन्न अङ्गद्वारा गीतसङ्गीतको भाव व्यक्त गरिने |
| (ग) मारुनी, ख्याली, घाट आदि यसका उदाहरण | (ग) पञ्चबुद्ध, भैरव, कार्तिक आदि यसका उदाहरण |
| (घ) संस्कृति र परम्पराको जगेर्ना गर्ने | (घ) धार्मिक आस्था र विश्वासलाई बलियो बनाउने |
४. तपाईंले अन्तर्राष्ट्रिय समारोहमा नेपाली लोक तथा शास्त्रीय नृत्यको परिचय दिनुपर्ने भएको छ भने कस्तो नृत्यको परिचय दिनुहुन्छ भन्नको निर्णय गर्नुहोस्।
उत्तर: उत्तर: “मैले अन्तर्राष्ट्रिय समारोहमा नेपाली लोक तथा शास्त्रीय नृत्यको परिचय गर्नका लागि मारुनी नृत्यको परिचय गर्न चयन गरें। विशेष गरी पुरुषहरूले महिलाहरूको परिधानमा महिला भएको भन्दै यसलाई नाच गर्दछन्।” यसले प्रमुखत: मगर समुदायको पर्व पर्वमा प्रचलनमा छ र अहिले यसलाई देशका विभिन्न क्षेत्रमा पनि प्रचलनमा ल्याइएको छ । यसले अन्य जातिमा पनि प्रचलनमा आएको छ र परम्परागत लोकनृत्यको रूपमा मारुनीलाई मैले छानेको छु।”
५. देउडा नाच र धान नाचको संक्षिप्त विवरण गर्नुहोस्।
उत्तर: देउडा नाच र धान नाचको छोटो वर्णन यसप्रकार छ:- देउडा नाच नेपालको मध्य-पश्चिम भागमा, कर्णाली र सुदूर-पश्चिम क्षेत्रमा अत्यधिक प्रचलित र प्रिय गरिएको लोक नृत्य हो। यसको विशेषत: लक्षण यो हो कि यस नाचमा समूहिक रूपमा नाचिन्छ, जसमा गोलो घेरामा एक अर्काका कुम र हात जोडेर सहभागी हुन्छन्। यस नाचमा देउडा गीत प्रयोग गरिएको छ। प्रौद्योगिकीकरणको परिणामस्वरूप, हाल यस नृत्यले पूर्ण देशमा प्रशंसा प्राप्त गरेको छ।”
“धान नाच यो एक प्रकारको नाच हो, जसले लिम्बू जातिमा प्रमुख गरेको छ। विशेष गरी धान बाली भित्र्याउने समयमा यस नाच नृत्य गरिएको छ। यसका अतिरिक्त, धान नाचले हाट, बजार, मेला, पर्व, र उत्सवमा युवा पुरुष-महिलाहरूको भागी बन्दछ। पूर्वी पहाडका जिल्लाहरूमा, यस नाचले पालम गीतको साथमा गोलो घेरामा नृत्य गर्दछ।”
६. तपाईं बसोबास गरेको क्षेत्रको प्रचलित कुनै एक नाचको परिचय दिनुहोस् ।
उत्तर: “म बसोबास गरेको क्षेत्रमा विभिन्न जातिहरूको अनेक प्रकारका नाच प्राचलित भएका देखें। यसका बीच, म सोरठी नाचको संक्षेप परिचय पनि गर्दैछु। यो नृत्य गर्जुङ जातिमा प्रमुख रूपमा प्रचलित परम्परागत नृत्य हो। सोरठी गीतको साथमा, गुरुङ समुदायका व्यक्तिहरूले यस नृत्यलाई विभिन्न अवसरमा प्रस्तुत गर्छन्।”
