एकाइ-चार
पाठ ५ अन्धविश्वास हटाऔँ
अभ्यास
१. अन्धविश्वास भनेको के हो ? उदाहरणसहित लेख्नुहोस् ।
उत्तर: कुनै व्यक्ति वा समुदायले गहन अध्ययन वा जानकारी नै नलिई समाजमा प्रचलित प्रथा प्रचलनमा विश्वास गर्नुलाई अन्धविश्वास भनिन्छ । यसले गर्दा समाजमा सामाजिक विकृति निम्त्याउनुका साथै नकारात्मक असर पनि परिरहेको हुन्छ । बोक्सीको आरोप लगाउनु, घुम्टो प्रथा आदि यसका उदाहरण हुन् ।
२. “अन्धविश्वासले समाजको आधुनिकीकरण, वृद्धि, बदलाव र समृद्धिमा असन्तोष पर्दछ ।” कसरी? प्रश्न पार्नुहोस्।
उत्तर : अन्धविश्वासले महिलाहरूलाई बढी असर पारेको छ । महिला र पुरुष एकै रथका दुई पाङ्ग्रा हुन् । तसर्थ अन्धविश्वासले समाजका आधुनिकीकरण,विकास, परिवर्तन र समृद्धिको यात्रामा बाधा पर्दछ । अन्धविश्वासक कारण बोक्सीका नाममा अमानवीय व्यवहार भएका छन् । धामीझाँक्रीको भरमा पर्दा अकालमा ज्यान गुमाउनु परेको छ । दाइजो प्रथाले महिलाहरूलाई जिउँदै जलाउने काम भएको छ । घरेलु हिंसाले पारिवारिक सम्बन्धमा तनाव मात्र होइन सामाजिक कलह सिर्जना भएको पाइन्छ । तसर्थ हामी के भन्न सक्छौं भने अन्धविश्वासले समाजको आधुनिकीकरण, विकास, परिवर्तन र समृद्धिको यात्रामा बाधा पुऱ्याउँछ ।
३. घुम्टो प्रथा लाई किन सामाजिक समस्या भनिएको हो? चर्चा गर्नुहोस् ।
उत्तर: घुम्टो प्रथा नेपालको पूर्वी र मध्य तराईमा प्रचलनमा रहेको सामाजिक समस्या हो । यस प्रथामा विवाहित महिलाले मान्यजन वा पुरुषहरूका अगाडि जाँदा सधैँ घुम्टोले अनुहार छोप्नुपर्ने प्रचलन रहेको हुन्छ । यतिसम्म कि पहिलो बच्चा नभएसम्म उज्यालोमा शौच गर्न जानसमेत प्रतिबन्धको अवस्था हुन्छ । यस प्रथाका कारण महिलाको व्यक्तित्व विकासमा बाधा परिरहेको हुन्छ । विवाहपछि महिलाहरू अगाडि बढ्नबाट वञ्चित छन् । अवसर र शिक्षाबाट समेत वञ्चित रहेका छन् । यो एउटा लैङ्गिक विभेदको अवस्था पनि हो । तसर्थ घुम्टो प्रथालाई सामाजिक समस्या भनिएको हो ।
४. दाइजो प्रथाले समाजमा पुराएको प्रभाव उल्लेख गरी समाधानका उपायहरू सुझाउनुहोस्।
उत्तर: दाइजो प्रथाले समाजमा पुऱ्याएका असर :-
(क) सामाजिक संघर्ष र सद्भावना कायम गर्न अडान भएको छ
(ख) महिला तथा घरेलु हिंसामा वृद्धि भएको
(ग) पारिवारिक विभाजन र असन्तुलनको वातावरण बनेको छ।
(घ) आत्महत्या तथा हत्याका घटनामा वृद्धि भएको
(ङ) गरिब परिवारको छोरीको विवाहमा कठिनाइ उत्पन्न भएको ।
समाधानका उपायहरू :-
शिक्षा र चेतना जागरण गर्ने, सङ्गठित सोच र कार्यक्रम सञ्चालन गर्ने, कडा कानुनी प्रबन्ध र कारबाहीको व्यवस्था गर्ने, व्यक्ति, परिवार र समाजको सोचमा सकारात्मक परिवर्तन ल्याउने महिलालाई आर्थिक रूपमा आत्मनिर्भर बनाउने ।
५. “छाउपडी अन्धविश्वासको परिणाम हो।” यस वाक्यलाई उदाहरणसहित समझाउनुहोस् ।
उत्तर : महिलाहरूमा हुने रजस्वला प्रक्रियाको कारण नै सन्तान जन्माउने जन्मने प्रक्रिया सञ्चालन भएको हुन्छ । यो विशुद्ध प्राकृतिक र स्वाभाविक प्रक्रिया पनि हो । सबै महापुरुष वा महिलाको जन्म यही प्रक्रियाको कारण सम्भव भएको हो । यसलाई गलत व्याख्या गरी क्षणिक स्वार्थपूर्तिका लागि महिलालाई दास बनाउने नियतले सुरुवात भएको प्रथा हो छाउपडी । पछिल्ला दिनहरूमा अन्धविश्वासको कारण यसले निरन्तरता पाउँदै आएको छ । जहाँ अन्धविश्वास छैन त्यहाँ यो समस्या छैन वा निकै न्यून छ । सहरको तुलनामा गाउँमा यो प्रथा बढी प्रचलनमा छ । तसर्थ छाउपडी अन्धविश्वासको परिणाम हो ।
